Wirtualny spacer po bocheńskim cmentarzu
Opracowanie: Jan Flasza, Iwona Zawidzka
Dzień Zaduszny bywa pluśny,
Niebo płacze, ludzie płaczą,
A ubogich chlebem raczą,
Rozdając jałmużnę
Za duszyczki różne.
Zapraszamy na szczególne wypominki, połączone z wirtualnym spacerem po bocheńskim cmentarzu. Wspominać będziemy osoby ważne dla naszego miasta. Ponieważ Internet operuje skrótem, nie zamieszczamy pełnych biografii. Zwracamy natomiast uwagę na fakty, które sprawiły, że o wymienianych osobach powinno się pamiętać. Wybór postaci jest oczywiście subiektywny, choć – mamy taką nadzieję – układa się w spójną opowieść o mieście i związanych z nim ludziach.
Nazwiska ułożone zostały w sposób umożliwiający samodzielny spacer również w terenie. Aby go ułatwić, przy każdym nazwisku podana została lokalizacja grobu.
Objaśnienie skrótów: s.= sektor, rz.= rząd, g.= grób
1. Grobowiec Maissów i Dobrowolskich
s. I, rz. 1, g. 6
Ferdynand Maiss (5 listopada 1856 Andrychów–23 stycznia 1933 Bochnia), dr praw, adwokat, burmistrz Bochni w latach 1896-1918, poseł na Sejm Krajowy we Lwowie, działacz społeczny. Za jego kadencji, w 1908 r., powstał nowoczesny wodociąg, a w 1906 doprowadził do rozbudowy szpitala miejskiego. W 1893 należał do założycieli Towarzystwa Bursy Gimnazjalnej i był jego pierwszym prezesem i dobroczyńcą. Żonaty z Marią z Dobrowolskich, z którą miał pięcioro dzieci – Wandę, Marię, Zofię, Henryka i Zdzisława.
W grobowcu Maissów i Dobrowolskich spoczywa wnuczka Maissa Anna Schlang, która wraz ze swoim mężem Norbertem ofiarowała Muzeum w Bochni wspaniałą kolekcję porcelany europejskiej, sreber, obrazów i mebli (eksponowane w Sali Portretowej).
2. Grobowiec Michników i Górskich
s. I, rz. 1, g. 10
Jakub Michnik (25 lipca 1837 Bochnia–15 marca 1895 Bochnia), kupiec, przemysłowiec, obywatel honorowy, w okresie od 4 marca 1889 do 15 marca 1890 burmistrz Bochni. W 1873 r., wraz z burmistrzem Romanem Niwickim i dr Franciszkiem Hoszardem, zabiegał w Wiedniu o uzyskanie przez gimnazjum bocheńskie pełnego statusu szkoły średniej (ośmioklasowej).
Władysław Michnik (3 kwietnia 1861 Bochnia–18 września 1912 Bochnia), syn Jakuba, adwokat, aktor, muzyk, burmistrz i wiceburmistrz Bochni. Utalentowany aktor, występujący incognito w teatrach krakowskich, przyjaciel artystów, bywalec Jamy Michalikowej i „Zielonego Balonika”, bohater zabawnych anegdot. Animator amatorskiego ruchu teatralnego w Bochni na przełomie XIX i XX w., założyciel „Chóru braci Michników”, który dawał koncerty na miejscu oraz w galicyjskich uzdrowiskach.
Czesław Górski (1859–1 kwietnia 1916 Bochnia), lekarz salinarny, działacz oświatowy, radny pracujący w komisji upiększania miasta i sanitarnej. Był jednym z założycieli Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego (1907). Żonaty z Marią z Michników.
3. Walenty Stus (12 lutego 1912 Bochnia–31 sierpnia 1975 Bochnia)
s. I, rz. 1, g. 11
Właściciel znanego Zakładu Pogrzebowego „Concordia” przy ul. Kościuszki. Jego pogrzeb był jednym z ostatnich widowiskowych pogrzebów w Bochni: trumna była wieziona z domu rodzinnego do kościoła św. Mikołaja, a stamtąd na cmentarz konnym karawanem należącym do firmy.
4. Michał Łosik (1822 Bochnia–1907 Bochnia)
s. I, rz. 1, g. 16
Sztygar salinarny, fundator, wraz z braćmi – Wincentym i Tomaszem, kaplicy pw. Matki Bożej Anielskiej na Murowiance, poświęconej w 1854. W 1860 wydał własnym sumptem Pieśń o Najświętszej Maryi Pannie Anielskiej na Murowiance, z dodatkiem krótkiego nabożeństwa i litanią (druk W. Pisz). Dwukrotnie żonaty: z Zofią Kidońską (córki: Józefa Kronenberg, Ksawera Ciszowa i Katarzyna) i z Salomeą (córka Kunegunda).
5. Ks. Feliks Gondek (1821 Bobowa–1892 Bochnia)
s. VII, rz. 2, g. 1
Ksiądz, działacz charytatywny, opiekun młodzieży, autor książek o tematyce religijnej, m.in. O Maronitach i innych pokoleniach na Libanie (Bochnia 1860), Jozafata Dolina czyli Sąd Ostateczny (Kraków 1869), Prawda nad prawdami czyli lekarstwo niebieskie dla człowieka (Kraków 1862), Siedem grzechów głównych (Kraków 1869), Wieczór św. Sylwestra czyli wypisy z mojego dziennika (Kraków 1875), Rozmyślania nad Ewangeliami każdego dnia Wielkiego Postu ku zbudowaniu i uświęceniu ludu chrześcijańskiego (Kraków 1881), Męka Pańska do rozmyślania w Poście i w dni Piątkowe przez cały rok (Kraków 1899), Czyściec, wieczność, czas (Kraków 1887). W latach 1851-1854 był nauczycielem matematyki i fizyki w gimnazjum bocheńskim. Pielgrzym do Ziemi Świętej (Wspomnienia z pielgrzymki do Ziemi Świętej w roku 1859 odbytej (Bochnia 1860, potem jeszcze parokrotnie wznawiane, m.in. w Krakowie). Proboszcz w Krzyżanowicach i Trzcianie. W 1891 przeszedł na emeryturę i osiadł w Bochni.
6. Grobowiec Gębiców
s. VII, rz. 2, g. 6
Gębica Jan (1889 Bochnia–30 czerwca 1969 Bochnia), polonista, nauczyciel gimnazjalny, więzień obozów koncentracyjnych, bibliofil (kilkutysięczny księgozbiór obejmujący m.in. rzadkie starodruki i pierwodruki).
Ukończył gimnazjum bocheńskie w 1907, a potem polonistykę na UJ. Z polecenia Kuratorium był kierownikiem Ośrodka Metodycznego Języka Polskiego i prezesem Kieleckiego Oddziału Towarzystwa Polonistów. Pracował społecznie wygłaszając liczne odczyty, organizował imprezy literackie i przedstawienia teatralne. Brał udział w tajnym nauczaniu. 11 VI 1940 aresztowany przez gestapo i więziony w Kielcach, a następnie w Sachsenhausen, Mauthausen i Oranienburgu. W czerwcu 1945 wrócił do kraju i podjął pracę w Liceum Ogólnokształcącym w Bochni, w którym uczył do 1970 r.
Antonina Alojza Gębica (1899 Kielce–Bochnia 1990), nauczycielka, propagatorka ruchu esperanto (kursy w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bochni), działaczka harcerska.
s. VII, rz. 1, g. 5
Wojciech Gębica (1 kwietnia 1844–1894 Bochnia), nauczyciel, autor podręczników geografii. Ojciec Jana. Dyrektor szkoły podstawowej męskiej w Bochni, członek Rady Szkolnej Okręgowej. Żonaty z Franciszką Smidowicz.
7. Grób Żurowskich
s. VII, rz. 3, g. 4
Romuald Leliwa Żurowski (1814–17 października 1883), ziemianin, uczestnik powstania 1830. W latach 80. XIX w. członek Rady Miejskiej w Bochni. W 1871 r. otrzymał honorowe obywatelstwo m. Bochni. Żonaty z Józefą z Grabowskich.
Bolesław Leliwa Żurowski (10 kwietnia 1837–7 stycznia 1891 Bochnia), urzędnik, wiceburmistrz Bochni, uczestnik powstania 1863. Ajent Towarzystwa Ubezpieczeniowego w Krakowie. Wiceburmistrz Bochni w latach 1890-1891, gdy burmistrzem był Antoni Serafiński. Żonaty z Celestyną z Kobuzowskich.
8. Ks. Franciszek Lipiński (1842 Sucha–1911 Bochnia)
s. VII, rz. 3, g. 3
Proboszcz w Uściu Solnym, a w latach 1890-1911 proboszcz i dziekan bocheński, prałat, działacz społeczny, wieloletni prezes, założonego w 1880 Towarzystwa Opieki Nad Ubogą Młodzieżą Szkół Ludowych, które corocznie zaopatrywało kilkadziesiąt dzieci w obuwie i odzież, przewodniczący Rady Szkolnej w Bochni. Dzięki jego staraniom odnowiono kaplicę pw. św. Kingi, przeprowadzono renowację ściany szczytowej kościoła św. Mikołaja, wymieniono pokrycie dachu z blaszanego na dachówkę.
9. Ks. Alojzy Nalepa (1872 Grybów–1928 Bochnia)
s. III, rz. 2, g. 3
Katecheta gimnazjalny, od 1903 r. prefekt bursy gimnazjalnej przez 25 lat, inicjator budowy kościoła szkolnego (na ten cel przeznaczył wszystkie swoje oszczędności). Podczas I wojny światowej był stróżem opuszczonego gimnazjum, ratując od zniszczenia szkolne akta, częściowo bibliotekę i wyposażenie gabinetów szkolnych. Współfundator figury Serca Pana Jezusa w ogrodzie bursy. W skromności i pokorze życzył sobie, aby pochować go, jak ubogiego, w ziemnej mogile – trwalszy nagrobek ufundowali rodzice jego wychowanków kilka lat po śmierci.
10. Feliks Hanusz (1811-Kamienica k. Łącka–9 grudnia 1876 Bochnia)
s. III, rz. 1, g. 4
Malarz, działacz społeczny. W latach 1842-1847 mieszkał w Tarnowie, zaś w latach 1847-1850 konserwował galerię obrazów w Dzikowie oraz uczył młodych Tarnowskich rysunku i malarstwa. W 1842 r. ożenił się z Julią Bendykiewicz rodem z Lipnicy Murowanej (portret w zbiorach Muzeum w Bochni). Umiejętności malarskie doskonalił w Monachium i we Włoszech. Od 1850 r. przebywał na Wołyniu, portretując tamtejszych ziemian. W 1851 r. namalował obraz Matki Boskiej Bolesnej dla kościoła parafialnego pw. Wszystkich Świętych w Bobowej. Od 1862 r. zamieszkał na stałe w Bochni, rozwijając działalność patriotyczną przed i podczas powstania styczniowego. Sportretował wielu mieszczan bocheńskich, ponadto wykonał malowidła dla kościoła św. Mikołaja. Jego prace znajdują się w muzeach: w Bochni, Kielcach, Krakowie, Łańcucie, Rzeszowie, Sandomierzu, Tarnowie, Warszawie, Wrocławiu oraz kościołach i zbiorach prywatnych.
11. Pomnik ofiar pożaru kopalni
s. III, rz. A, g. 2
Upamiętnia ofiary pożaru, jaki wybuchł w kopalni 30 grudnia 1875 r. w komorze Beust na poziomie Stampfer-Gussman-Fryze, w polu szybu Sutoris. Ogień zaprószono przez zwykłą nieostrożność (czasy oświetlania wnętrz kopalni kagankami łojowymi). Szybko rozprzestrzeniający się pożar zajął niemal całą kopalnię i z najwyższym trudem został ugaszony dopiero po kilku miesiącach. Na wspomnianej tablicy widnieją nazwiska starszego radcy skarbu Edwarda Windakiewicza (pochowany w Wieliczce), radcy górniczego Andrzeja Furdzika (pochowany na tym cmentarzu, zob. poz. 13) oraz 10 górników, którzy zginęli od 30 grudnia 1875 do 3 stycznia 1876 r.: Antoni Hamuda, Ludwik Hendeler (Henzler), Szymon Herz, Wawrzyniec Kaczmarczyk, Maciej Kołodziej, Chrystian Koszacki, Jakub Marosek, Stanisław Miesiewicz, Wincent Siatka i Jakub Spiel.
Pomnik zaprojektował znany architekt Teodor Talowski, a wykonany został przez Zakład Rzeźby Artystycznej Wojciecha Samka w Bochni. W jednej z płycin wyryto inskrypcję:
W obronie bliźnich swych w bojuPadli z niszczącym płomieniem
I tu spoczęli w pokoju
Pod tym wdzięczności kamieniem
Cześć, której on jest wyrazem
Niech wiecznie wśród nas się święci
Kto przejdziesz, przed tym stań głazem
I oddaj hołd ich pamięci.
12. Józef Roman (1879 Rzepiennik–1920 Bochnia)
s. III, rz. 3, g. 1
Urzędnik kolejowy Dyrekcji Kolejowej w Krakowie, działacz polityczny i spółdzielczy. W 1913 został wybrany do Rady Miejskiej w Bochni. Inicjator budowy w 1913 r. przy Placu Gazaris Domu Robotniczego, w którym aktywną działalność rozwinęła Czytelnia Robotnicza. Założył Kasę Rękodzielniczą, a następnie, w 1919 r., Spółdzielnię Spożywczą działającą wpierw pod nazwą Chłopsko-Robotnicze Stowarzyszenie Spożywców (dziś PSS Społem). W suterenie Domu Robotniczego otwarto lokal handlowy. Pod pseudonimem Józef Oracki opublikował własnym nakładem broszurę Budujmy naszą przyszłość (Tarnów 1917), w której wzywał do organizowania samopomocy gospodarczej i politycznej. Żonaty z Anielą z Jeleniów, miał troje dzieci – Antoniego, Władysławę i Marię.
13. Andrzej Furdzik (1827–3 stycznia 1876 Bochnia)
s. III, rz. 7, g. 8
Inżynier górnictwa, naczelnik Żupy Solnej. Zginął podczas pożaru kopalni, który wybuchł na poziomie Stampfer-Gussman-Fryze w polu szybu „Sutoris”, 30 grudnia 1875 r. Nazwisko jego widnieje na pomniku ofiar pożaru (zob. poz. 11). Jego imię nosi ulica w Chodenicach, nazwana tak uchwałą Rady Miasta w 2017 roku.
14. Ludwik Stasiak (13 sierpnia 1858 Bochnia–3 grudnia 1924 Bochnia)
s. III, rz. 8, g. 8
Znakomity malarz, rysownik-ilustrator, literat, wydawca, badacz sztuki. Wywarł decydujący wpływ na powstanie i rozwój bocheńskiego środowiska plastycznego w 1. poł. XX w. Był uczniem Jana Matejki w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, malarstwa uczył się także w Wiedniu i Monachium. Przyjaźnił się m.in. z Jackiem Malczewskim, Włodzimierzem Tetmajerem, Wincentym Wodzinowskim, Kasprem Żelechowskim, znał się z Janem Kasprowiczem. Przez kilka lat kierował Wydawnictwem Dzieł Sztuki „Stella” w Bochni, które zasłynęło ze znakomitej jakości pocztówek. Jego dokonania plastyczne (autoportrety, Starejsi cechu, czy Rynek w Bochni w nocy) należą do żelaznego kanonu w dorobku sztuki bocheńskiej. Napis na nagrobku, wybrany z jego powieści pt. Brandenburg kraina słowiańskich mogił, należy do najpiękniejszych tekstów epitafijnych na tym cmentarzu.
15. Antoni Langer (1855 Plahof, Czechy–1910 Bochnia)
s. II, rz. 4, g. 15
Założyciel i kapelmistrz orkiestry salinarnej, „stały robotnik I kategorii” w bocheńskiej kopalni soli. Muzyki uczył się przypuszczalnie w kapeli wojskowej lub w którejś z czeskich orkiestr tanecznych; być może studiował w konserwatorium muzycznym w Pradze. Do Bochni przybył w 1880 i szybko reaktywował orkiestrę salinarną, którą – podobnie jak chór „Lutnia”, prowadził przez 30 lat. W 1887 r. utworzył w Żupie orkiestrę smyczkową. Napisał także podręczniki gry na skrzypcach. Skomponował przeszło 200 utworów, m.in. walce, mazury, polonezy (np. Bocheński fest, Pan Wołodyjowski), marsze (Matuś moja, Postępowiec), pieśni (Pieśni górnicze), pastorałki, kantaty, kilka mszy na orkiestrę i chór oraz muzykę do utworów scenicznych: Flisacy, Noc świętojańska, Wigilia św. Andrzeja. W latach 1889-1910 uczył śpiewu i gry na skrzypcach w gimnazjum oraz w żeńskiej szkole wydziałowej. Jego orkiestry brały udział w wielu uroczystościach patriotycznych, obsługiwały też liczne bale karnawałowe na terenie Bochni, a orkiestra dęta uświetniała znaczniejsze pogrzeby. Dawała także niedzielne koncerty na Plantach Salinarnych w altanie albo obok stawu salinarnego.
16. Stanisław Wilkowicz (8 maja 1858 Bochnia–11 stycznia 1943)
s. II, rz. B, g. 4
Nauczyciel, twórca fenomenu sadownictwa w Łącku. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Bochni uczęszczał do Seminarium Nauczycielskiego w Tarnowie. Przez 30 lat był kierownikiem szkoły w Łącku. Zamiłowany sadownik, uczył młodzież i okoliczną ludność pielęgnacji drzew owocowych. Znacznie przyczynił się do zakładania słynnych później sadów. Po przejściu na emeryturę osiadł w Bochni. Pochowany w grobowcu Barańskich.
17. Ks. Maksymilian Stanisławski (29 września 1807 Przybysławice–24 sierpnia 1881 Bochnia)
s. 2, rz. 2, g. 17
Uczestnik powstania 1830, działacz konspiracyjny, uczeń gimnazjum bocheńskiego. Jako kleryk Seminarium Duchownego w Tarnowie wstąpił w 1830 do gwardii honorowej płk. Szyrmy, a po jej rozwiązaniu do 10 pp. Korpusu gen. Sierakowskiego. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Potem z Korpusem gen. Ramorino przekroczył granicę Galicji. Po powstaniu (i przełamaniu przeszkód ze strony władz) wrócił do seminarium. Święcenia kapłańskie przyjął w Przemyślu (1838). Nadal angażował się w sprawy polityczne, m.in. w spiski lat 40., za co spotykały go szykany ze strony władz administracyjnych i kościelnych (zwolnienie z probostwa w Lubzinie). Pod koniec życia osiadł jako rezydent w Bochni. Był przyjacielem Józefa Turka, który poślubił jego siostrę Eufrozynę.
18. Józef Turek (13 marca 1801 Bochnia–13 marca 1882 Bochnia)
s. II, rz. 2, g. 18
Zasłużony burmistrz Bochni (w latach 1864-1870 i 1876-1879), założyciel straży pożarnej, dobroczyńca miasta. Piastując urząd przyczynił się m.in. do przywrócenia języka polskiego jako urzędowego, w administracji i szkolnictwie finansowanym przez miasto. Zaangażowany był także w starania odnośnie przywrócenia gimnazjum bocheńskiemu pełnego statusu. W 1869 założył Towarzystwo Ochotniczej Straży Pożarnej w Bochni i był jego wieloletnim prezesem. Dzięki niemu formacja bocheńskich fajermanów została wyposażona w nowoczesny sprzęt gaśniczy i była dobrze wyćwiczona w sprawności bojowej. Był właścicielem znacznej realności przy ul. Rzeźnickiej i część jej podarował miastu (obecnie plac Turka z parkiem). W okresie Wiosny Ludów w 1848 roku został powołany na naczelnika bocheńskiej Gwardii Narodowej.
19. Adolf Mitera (31 maja 1917–22 listopada 2008 Bochnia)
s. II, rz. 1, g. 11
W 1962 r., jako dyrektor Przedsiębiorstwa Remontowo-Montażowego w Krakowie, doprowadził do utworzenia w Bochni przy ul. Wiśnickiej filialnego Zakładu Urządzeń Chłodniczych (popularne „Lodówki”, dziś firma Bolarus S.A), którego był długoletnim dyrektorem. Zakład usamodzielnił się w 1965 r, dając pracę ok. sześciuset osobom. Produkowano szeroki asortyment urządzeń chłodniczych, głównie dla przemysłu przetwórczego, handlu i gastronomii.
Żywo interesował się historią Bochni i tutejszym życiem artystycznym. Kierowana przez niego firma wykonała m.in. tablice nagrobne na grobach kilku malarzy bocheńskich, o które nie miał się kto zatroszczyć. Współpracował z malarzem Józefem S. Broszkiewiczem, z którym zaprojektowali i wykonali niejeden ciekawy projekt odlewu, na ogół z motywami bocheńskimi. Broszkiewicz zaprojektował logotyp „Lodówek” z motywem białego niedźwiedzia i napisem ZUCH, kojarzony przez wiele lat z imponującymi szafami chłodniczymi wytwarzanymi przez tę firmę.
20. Ignacy Frey ( 18 marca 1870 Grabówki k. Wieliczki – 2 czerwca 1939 Bochnia)
s. I a, rz. 2, g. 1
Sztygar Żupy Solnej, działacz samorządowy i kulturalny. Zasłużony w ocaleniu kopalni bocheńskiej przed zamierzoną przez władze austriackie likwidacją. Był wieloletnim członkiem Rady Miejskiej, także wiceburmistrzem Bochni. Przez 30 lat pracował społecznie w Czytelni Katolickiej jako bibliotekarz, działał aktywnie w Sodalicji Mariańskiej, Towarzystwie „Ojczyzna” i TGS „Sokół” (był jedynym „konnym” sokołem w Bochni). Wielki miłośnik muzyki, dobrze grał na skrzypcach, cytrze i klarnecie; należał do chóru „Lutnia”. Przed wejściem Moskali w 1914, ukrył w kopalni cenne dokumenty i wartościowe przedmioty kościelne i miejskie.
21. Marcin Ochabowicz (1792–6 stycznia1878 Bochnia)
s. II, rz. 6, g. 8
Rzeźnik, żołnierz z 1813, zapewne uczestnik „bitwy narodów” pod Lipskiem. Posiadał w Bochni jatkę mięsną oraz realność z domem. Cieszył się powszechnym szacunkiem mieszkańców miasta. Członek Rady Miejskiej. Żonaty z Teresą z Lalików.
22. Stanisław Świtalski (12 lutego 1845 Kańczuga–1922 Bochnia)
s. II, rz. 3, g. 7
Profesor gimnazjalny, ofiarny działacz bocheńskiego Koła im. Marii Konopnickiej Towarzystwa Szkoły Ludowej. Od 1893 r. uczył języka polskiego w gimnazjum bocheńskim. W nekrologu, zamieszczonym w sprawozdaniu za rok szkolnym 1921/22, czytamy: „Przez swoją prawość charakteru i mrówczą pracę przez swoją łagodność i wyrozumiałość zjednał sobie ogólną sympatię. Przeniesiony z powodu wysłużonych lat w stały stan spoczynku – od pracy i obowiązku się nie uchylił. Jako kilkuletni prezes tut. Koła T.S.L. rozwinął wydatną, owocną działalność. Pracował do ostatniej chwili, lekcjami wypełniając czas wolny od zajęć obywatelskich i domowych. Ciężkie warunki, wywołane wielką wojną, podkopały do reszty jego nadwątlone siły. Przez całe życie szedł drogą prostą, brzydził się kłamstwem i pochlebstwem, nie starając się o niczyje względy i uznanie. Szukał dobra na drogach prawdy, to też znalazł miłość kolegów i młodzieży a szacunek społeczeństwa. Wyrazem jego pogrzeb, który stał się jedną wielką żałobną manifestacją”.
23. Grobowiec Serafińskich
s. II, rz. 8, g. 15
Antoni Leonard Serafiński (18 lutego 1855 Nowy Wiśnicz–1 stycznia 1905 Bochnia). Adwokat (tytuł doktora w 1877), burmistrz Bochni (w latach 1890-1896), działacz społeczny i charytatywny. Syn Leonarda i Joanny z Giebułtowskich, brat Stanisławy. Do gimnazjum niższego uczęszczał w Bochni, maturę uzyskał w gimnazjum św. Anny w Krakowie (1870). Studia prawnicze odbył na UJ i w Wiedniu (1871-1875), praktykę w Sądzie Krajowym Wyższym w Krakowie oraz kancelariach adwokackich Krakowa i Bielska; po śmierci ojca otworzył własną kancelarię w Bochni. W tym czasie uporządkowano nazewnictwo placów i ulic oraz poprawiono stan techniczny ich nawierzchni, uregulowano taryfę opłat targowych. Inicjator powstania Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej dla adeptów rzemiosła i kupiectwa, a także założenia w Bochni Towarzystwa św. Wincentego a Paulo; wraz z proboszczem Lipińskim założył Towarzystwo Młodzieży Katolickiej „Praca”, a w 1904 Sodalicję Mariańską, której celem było rozwijanie kultu maryjnego. Zabiegał o nowy gmach gimnazjum oraz nadanie tej szkole pełnego statusu. Dzięki jego staraniom J. Matejko wykonał projekt przebudowy i polichromii kaplicy bł. Kingi w kościele bocheńskim. Żonaty dwukrotnie: z Michaliną z Mosorów i z Kamilą Zechenter, z którą miał synów: Jana i Tomasza oraz córki: Marię i Hannę. Zmarł 1 stycznia 1905.
Tomasz Antoni Serafiński (18 marca 1902 Bochnia–15 sierpnia 1966 Kraków), inżynier rolnik (UJ), działacz społeczny, syn adwokata Antoniego Leonarda i Kamili z Zechenterów. Już w gimnazjum (matura 1921) należał do Polskiej Organizacji Wojskowej, a w 1920 r. wziął udział (z bratem Janem) w wojnie polsko-bolszewickiej (6 p. artylerii polowej); w trzecim powstaniu śląskim (1921), w oddziale kawalerii, obydwaj wyróżnili się godną podziwu odwagą. Odznaczony Odznaką Pamiątkową Ochotników Artylerii, Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi, Śląskim Krzyżem Powstańczym. Pracował jako instruktor rolny w Biurze Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Bochni. W 1939 zmobilizowany, brał udział w wojnie obronnej. Podczas okupacji członek AK. Po wojnie pracował w Wojewódzkim Związku Gminnych Spółdzielni w Krakowie. Równocześnie w należącym do rodziny dworku Koryznówka w Wiśniczu gromadził pamiątki po Janie Matejce, dając początek przyszłemu muzeum. Dążył do przekształcenia Wiśnicza w atrakcyjny ośrodek turystyczny i leczniczy. Żonaty z Ludmiłą z Wojtygów, z którą miał córki Marię i Beatę.
Stanisława Serafińska (1856 Nowy Wiśnicz–7 września 1924 Bochnia), pamiętnikarka. Córka notariusza Leonarda i Joanny z Giebułtowskich. Autorka interesującego pamiętnika, ukazującego dzieje rodzin Giebułtowskich, Serafińskich i Matejków w 2 poł. XIX w., opublikowanego w obszernym wyborze pod tytułem Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne (Kraków 1958). Pozowała wielokrotnie Matejce, m.in. do obrazu Kasztelanka.
24. Henryk Rogala Machnicki (1847–14 kwietnia 1895 Bochnia)
s. II, rz. B, g. 12
Profesor gimnazjalny, edytor źródeł historycznych, nauczyciel geografii, historii i języka niemieckiego w gimnazjum bocheńskim (1880-1894). Do Bochni przybył z Kołomyi, gdzie był profesorem w polskim gimnazjum. Żywo interesował się dziejami Bochni i tutejszej Żupy: wertował staropolski zasób archiwum bocheńskiego, dokonując szeregu wypisów, przechowywanych obecnie w Muzeum w Bochni (Teki Machnickiego). Część źródeł, m.in. przywilej lokacyjny Bochni z 1253, ogłosił drukiem w sprawozdaniu Dyrekcji Szkoły pt. Z przeszłości miasta Bochni (1887). Żonaty z Wandą z baronów Gostkowskich, z którą miał czworo dzieci – Adama, Ewę, Tadeusza i Zofię.
25. Edward Arłamowski (26 sierpnia 1909–1979 Bochnia)
s. IV, rz. 2a, g. 1
Adwokat, teoretyk i praktyk gry w szachy; absolwent gimnazjum bocheńskiego (1908) i UJ (1932-1936, doktorat 1945), urzędnik referendarski w Urzędzie Skarbowym w Lublińcu. W 1943 wpisany ma listę adwokacką w Bochni, w latach 1953-1975 przewodniczący Zespołu Adwokackiego. Znakomity szachista, brał udział w pięciu turniejach o mistrzostwo Polski i w ośmiu turniejach międzynarodowych. W 1949 zdobył I miejsce w turnieju polsko–węgierskim oraz mistrzostwo Polski, w 1951 wicemistrzostwo Polski, a w drużynie KKS Kraków czterokrotnie tytuł drużynowego mistrza kraju. Prowadził działy szachowe na łamach kilku czasopism, redagował „Szachistę ”. Współautor książki Reflektorem po szachownicach świata (Warszawa 1957); nie dokończył dzieła życia – Historii szachów w Polsce.
26. Stanisław Warcholik (1881 Brzostek–25 sierpnia 1961 Bochnia)
s. IV, rz. 1, g. 1
Profesor gimnazjalny (1921-1925, historia, geografia i gimnastyka), archiwista, autor prac historycznych, działacz społeczny, absolwent gimnazjum bocheńskiego (1904) oraz prawa na uniwersytecie lwowskim (1909). W latach 1906-1908 był redaktorem „Dziennika Cieszyńskiego” i organizatorem agencji do spraw polsko-niemieckich. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach, potem w wojnie polsko-bolszewickiej. Był opiekunem harcerstwa (komendant Hufca) i Koła Krajoznawczego im. W. Pola. Z powodu lewicowych poglądów musiał opuścić Bochnię i objął posadę dyrektora żeńskiego seminarium nauczycielskiego w Mysłowicach. Prowadził Uniwersytet Robotniczy, był dyrektorem II Gimnazjum im. Hetmana J. Tarnowskiego w Tarnowie (1933-1939). W czasie okupacji i później mieszkał w Bochni: powrócił do pracy w gimnazjum, kierował tutejszym Archiwum Państwowym, zajmował się badaniami historycznymi nad przeszłością Bochni i regionu. Ogłosił m.in. Niepołomice (Kraków 1911), Kopalnia soli w Bochni. Monografia turystyczna (Warszawa 1952), Walka miasta o wodę. Dawne wodociągi w Bochni („Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1958). Żonaty ze Stanisławą z Hozerów, z którą miał syna Bolesława i córkę Marię.
27. Wojciech Samek (30 czerwca 1861 Bochnia – 30 czerwca 1921 Bochnia)
s. IV, rz. 2, g. 7
Artysta, rzeźbiarz, właściciel Zakładu Rzeźby Artystycznej, syn górnika Józefa i Marii z Oraczyków. Kształcił się w pracowni Franciszka Wyspiańskiego w Krakowie. Na dalszą naukę udał się do Wiednia, gdzie pracował w firmie Erckhard & Konecki. Odbył podróże do Włoch i Tyrolu i tam zapewne zapoznał się z firmą Insam-Prinoth. W 1885 r. wrócił do Bochni i założył własny zakład, zorganizowany na wzór tych, z którymi zetknął się za granicą. Zatrudniał kilkudziesięciu pracowników – rzeźbiarzy figur, ornamentarzystów, pozłotników, snycerzy i rysowników oraz przyjmował uczniów do nauki zawodu, m.in. w wakacje uczniów zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego. Jest autorem dziesiątków istniejących i nieistniejących już, niestety, nagrobków na tym cmentarzu (jego nagrobek wykonany został przez Franciszka Adamka). Często wystawiał swoje prace, otrzymując za nie nagrody, m.in. na Wystawie Powszechnej Krajowej we Lwowie(1899, złoty medal). W 1907 wydał drukiem katalog swoich rzeźb. Żonaty z Kunegundą z Morońskich, z którą miał trzy córki – Marię, Annę i Stanisławę oraz syna Feliksa.
27a. Antoni Brandt, Robert Han
s. IV, rz. 1, g. 16
Antoni Brandt (2 maja 1828–2 marca 1908 Bochnia), burmistrz Bochni, po burmistrzu Józefie Turku (1879 – 1885). Przebudował i rozbudował budynek pierwszej w Bochni poczty i stacji dyliżansowej przy ul. Kazimierza Wielkiego (obecnie oznaczony numerami 16-22).
27a (2) Robert Han
Han Robert (16 grudnia 1857-15 lutego 1940), notariusz, burmistrz Bochni, działacz społeczny. Wieloletni członek Rady Miejskiej, w latach 1929-1932 burmistrz miasta Bochni. Był aktywnym działaczem kilku stowarzyszeń m.in. prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej, prezesem TGS „Sokół”, prezesem Koła Przyjaciół Harcerstwa Polskiego i wiceprezesem Towarzystwa Upiększania Miasta. Żonaty z Józefą Brandt, córką Antoniego Brandta.
28. Grób Kotów
s. III, rz. 13, g. 12
Wiesława Kotowa (1907 Śniatyń–16 lipca 1989 Bochnia) z Pisiewiczów. Absolwentka gimnazjum bocheńskiego (1925) oraz filologii polskiej na UJ. W 1930 była nauczycielką języka polskiego i propedeutyki filozofii w Prywatnym Gimnazjum Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Olkuszu, w latach 1937-1971 uczyła języka polskiego w gimnazjum i LO w Bochni, będąc też zastępcą dyrektora (1967-1971). Położyła wielkie zasługi w organizacji tajnego nauczania, prowadząc tajne komplety od września 1939; trzy lata później została referentem szkolnictwa w Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury w Bochni. Działała społecznie jako m.in. wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Książki w Bochni i organizując sekcję bibliofilską TPK wśród młodzieży licealnej. Pozostawiła w Bibliotece PAN w Krakowie ciekawe wspomnienia z okresu tajnego nauczania. Zamężna z Janem Kotem, z którym miała córkę Wandę.
Jan Kot (1906 Wygnanka k. Czortkowa–12 lipca 1992 Bochnia), nauczyciel w gimnazjum bocheńskim (historia i przysposobienie wojskowe), działacz konspiracyjny i niepodległościowy, wybitny sportowiec. Studiował historię na uniwersytecie lwowskim. Podczas studiów aktywnie uprawiał pływanie: wielokrotny rekordzista i mistrz Polski (m.in. zawodnik Cracovii). We wrześniu 1939 walczył w 156 pp. Armii „Kraków” (udział w bitwach pod Wiśniową, Lubaczowem, Dzikowem i Tomaszowem Lubelskim). W grudniu 1939 uniknął aresztowania, lecz był zmuszony się ukrywać. Wstąpił do ZWZ, a potem AK w krakowskim zgrupowaniu Żelbet. Był dowódcą Wojskowej Służby Ochrony Powstania. W 1945, po rozwiązaniu AK, członek Organizacji „NIE”, a od września należał do ścisłego kierownictwa Ruchu Oporu Bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość” (kierownik Biura Studiów WiN). Trzykrotnie skazany na śmierć (1946), więziony w Krakowie i Wronkach, wyszedł na wolność dopiero w 1957. Pracował w MPGKiM oraz Rejonie Eksploatacji Dróg Publicznych (szkoła została przed nim zamknięta na zawsze).
29. Franciszek Adamek (7 lipca 1887 Wawrzeńczyce–19 grudnia 1967 Bochnia)
s. IV, rz. 4, g. 13
Mistrz kamieniarski. Kamieniarki uczył się w Proszowicach u Stanisława Nicponia, a później u Łuczywy w Krakowie. Od 1906 r. pracował w Zakładzie Rzeźby Artystycznej Wojciecha Samka w Bochni. W 1916 założył własny zakład, działający do lat 60. XX w. Współpracował z Feliksem Samkiem (synem Wojciecha), wspólnie wykonując m.in. pomnik poległych w Otwinowie. Adamek zatrudniał w swoim zakładzie kilku pomocników – kamieniarzy wiejskich, przeważnie z Dąbrowicy i Muchówki. Wykonywał figury ołtarzowe, kapliczki przydrożne, pomniki i figury nagrobne. Jego dziełem są m.in. trzy ołtarze, chrzcielnica, ambona, konfesjonały i ławy kościelne w Cikowicach, płaskorzeźba św. Joachima w ołtarzu głównym w Krzyżanowicach, ołtarz główny i dwa ołtarze boczne w Łężkowicach. Wśród nagrobków z jego zakładu warto wymienić pomnik Wojciecha Samka oraz Ludwika Tatry.
30. Grobowiec Pacułów
s. III, rz. 11a, g. 8
Wojciech Pacuła (1911 Bochnia –5 grudnia 1991 Bochnia)
Nauczyciel muzyki, dyrektor szkół, animator kultury, przedwojenny działacz harcerstwa. Ukończył Szkołę Podchorążych w Zambrowie. Absolwent klasy muzycznej w Seminarium Nauczycielskim w Jordanowie. W wieku 18 lat założył w Bochni własny zespół muzyczny, rywalizujący ze znanym bandem Mieczysława Petra. W marcu 1945 r. współpracował m.in. ze Stanisławem Fischerem przy organizacji wystawy plastyków bocheńskich. W latach 1945-1953 przebywał na Ziemiach Odzyskanych, gdzie pracował m.in. jako nauczyciel i dyrektor szkoły w Żarowie. Później uczył muzyki w szkołach średnich w Zabrzu, Sosnowcu (znane Technikum Górnicze) i Andrychowie. W latach 1964-1967 był kierownikiem Poradni Kulturalno-Artystycznej w Bochni, której kontynuatorem był Powiatowy Dom Kultury. Poradnia podejmowała rozmaite działania w zakresie wspierania ludowych zespołów muzycznych na terenie powiatu bocheńskiego. W latach późniejszych uczył muzyki w szkołach w Brzeźnicy, Uściu Solnym, Szczurowej i Zaborowie.
Jacek Pacuła (15 sierpnia 1946 Żarów–30 stycznia 2001 Bochnia).
Człowiek wielu talentów i zawodów: marynarz, konferansjer estradowy, robotnik, działacz sportowy, wreszcie księgarz piszący wiersze. Uczył się w Państwowej Szkole Morskiej w Szczecinie, przez kilka lat pływał na statkach rybackich. Później ze sporym powodzeniem zajmował się konferansjerką estradową. Następnie przez kilkanaście lat był robotnikiem w Zakładach Naczyń Kamionkowych w Bochni, pracując przy piecu wypałowym. Wydaje się, że swoje prawdziwe powołanie odkrył jednak dopiero, gdy w latach 90. XX w. założył księgarnię „U Jacka” przy ul. Wolnica w Bochni. Mówił o sobie skromnie: bukinista z Wolnicy. Swoją księgarnię nazywał „dziuplą”, bo było to maleńkie pomieszczenie. „Dziuplę” wypełniały książki i niezwykła osobowość właściciela. O książkach wiedział dużo i, co ważne, umiał o nich ciekawie opowiadać. Za to kochali go klienci, którzy nie zawsze wychodzili z
książką – ważniejsze było spotkanie z księgarzem, który wiódł z nimi swobodny dyskurs. Księgarnia przestała istnieć niedługo po śmierci właściciela.
31. Adolar Ossoliński (24 czerwca 1860 Wola Lubecka–23 marca 1923 Bochnia)
s. III, rz. 13, g. 20
Komisarz rządowy miasta Bochni w latach 1918-1919 oraz 1921-1923, wcześniej wiceburmistrz, radny, dyrektor Powiatowej Kasy Oszczędnościowej.
Wywodził się z galicyjskiej gałęzi zasłużonego w dziejach Polski rodu Ossolińskich herbu Topór. Wieloletni członek Rady Miejskiej i powoływanych przez nią komisji, parokrotnie wchodził w skład Zarządu Miasta, również wiceburmistrz. Zaangażowany był w działalność „Sokoła”, stowarzyszenia „Czytelnia Katolicka”. Odegrał znaczącą rolę w dniach odzyskiwania przez Polskę niepodległości i pierwszych trudnych latach tworzenia nowych struktur samorządu miejskiego.
32. Adam Ruebenbauer (10 listopada 1867 Sieniawa–24 stycznia 1930 Kraków)
s. III, rz. 3, g. 25
Notariusz, działacz ruchu ludowego, poseł do Rady Państwa w Wiedniu, działacz samorządowy. W 1886 ukończył gimnazjum w Rzeszowie. Później studiował prawo na Uniwersytecie we Lwowie oraz w Wiedniu. Następnie związał się na stałe z Bochnią. W latach 1907-1918 był posłem do austriackiej Rady Państwa z okręgu bocheńskiego. W 1911 był wiceprezesem Zarządu Powiatowego PSL w Bochni. Od 1907 do 1913 wchodził w skład Rady Naczelnej PSL. W 1913 opowiedział się po stronie PSL „Piast”, a w następnym roku wszedł w skład Naczelnej Rady Ludowej stronnictwa. Działał aktywnie także na polu lokalnym, był członkiem Rady Powiatowej i przez kilka lat jej marszałkiem. To człowiek, który chciał uczynić Bochnię węzłem kolejowym. W 1907 r. wystąpił z ciekawą inicjatywą zbudowania linii kolejowych z Bochni do Myślenic oraz do Limanowej. W czasie I wojny światowej stanął na czele Powiatowego Komitetu Narodowego a później Komitetu Obywatelskiego, który skupiał wszystkie siły polityczne w chwili odzyskiwania przez Polskę niepodległości. W 1920 przeniósł się do Krakowa, gdzie pracował w Urzędzie Ziemskim i wycofał się całkowicie z działalności politycznej. Reprodukowany portret ze zbiorów muzeum namalował Tadeusz Okoń.
33. Leon Strumiłło-Zgierski (27 stycznia 1837 Żmudź–1910 Bochnia)
s. V, rz. A, g. 9
Architekt, urzędnik, uczestnik powstania 1863. Absolwent petersburskiej Akademii Artyleryjskiej, porucznik armii carskiej. W powstaniu był instruktorem i szefem sztabu w oddziałach Sierakowskiego, ks. Mackiewicza i Laskowskiego. Po zakończeniu powstania osiadł w Bochni. Był architektem w tutejszym Wydziale Powiatowym, a potem urzędnikiem Powiatowej Kasy Oszczędnościowej. Żonaty z Heleną z Kamińskich, z którą miał dwoje dzieci, zmarłych w młodości.
34. Leonard Karol Serafiński (1819 Jasło–1874 Bochnia)
s. V, rz. A, g. 8
Notariusz, sędzia, działacz patriotyczny, marszałek powiatu, honorowy obywatel Wiśnicza i Bochni. Po ukończeniu studiów prawniczych, zarządzał dobrami hr. Maurycego Potockiego, jako jego plenipotent. Po przybyciu do Wiśnicza i Bochni włączył się aktywnie w życie miasta i powiatu, był m.in. marszałkiem Rady Powiatowej, wchodził także w skład Rady Miejskiej w Bochni. Później objął stanowisko prezesa Sądu Powiatowego. W 1863-1864 członek Bocheńskiej Ławy Obwodowej wspierającej powstanie styczniowe i najbliższy współpracownik jej naczelnika dr. Franciszka Hoszarda. Wraz z Ferdynandem Wyrwą założył „fabrykę amunicji” w Leksandrowej, a naboje i zebraną broń przemycali za kordon do oddziałów powstańczych. Był pomysłodawcą wzniesienia w Bochni pomnika króla Kazimierza Wielkiego. Żonaty z Joanną z Giebułtowskich, z którą miał syna Antoniego Leonarda i córki Helenę i Stanisławę. Projekt jego nagrobka wykonał Jan Matejko.
35. Andrzej Lubicz Łopacki (29 lutego 1838 Poręba Spytkowska–15 listopada 1902 Bochnia)
s. III, rz. 3, g. 22.
Ziemianin, urzędnik, uczestnik powstania 1863. W stopniu majora dowodził oddziałem słynnym z odwagi i karności. Walczył w Sandomierskiem, m.in. pod Stefankowem (ranny), pod Smardzewem i Jeziorkami. Po powstaniu osiadł w Bochni. Pełnił tu różne funkcję urzędnicze, m.in. był dyrektorem Powiatowej Kasy Oszczędności. Właściciel majątku Stróżna koło Grybowa.
36. Anna Kasprzyk (27 czerwca 1912 Bochnia–6 listopada 2001 Bochnia)
s. VI, rz. 1, g. 15
Nauczycielka, kustosz Muzeum w Bochni, znawczyni historii miasta i regionu. Skromna, pracowita, z talentem i zamiłowaniem do poznawania historii rodzinnego miasta. Jako córka Stanisława Fischera od najmłodszych lat wyrastała wśród licznych pamiątek przeszłości i materiałów archiwalnych dotyczących Bochni i regionu bocheńskiego, gromadzonych z pasją przez ojca. Po ukończeniu gimnazjum bocheńskiego w 1930 r. podjęła studia na UJ, które ukończyła w 1935 r. na podstawie pracy magisterskiej Wiśnicz i jego panowie w średniowieczu. Od 1946 r. uczyła w Liceum Ogólnokształcącym historii i języka łacińskiego, później w Państwowym Liceum Pedagogicznym w Bochni (1946-1950) i ponownie w LO do 1952, zaś w latach 1957-1958 w Szkole Podstawowej Nr 4 im. Królowej Barbary. W latach 1959- 1977 odegrała nieocenioną rolę w tworzeniu podstaw muzeum bocheńskiego. Najpierw, wspólnie z ojcem, dokonała inwentaryzacji i przeniesienia zbiorów z rodzinnego domu do nowo utworzonej placówki muzealnej, potem kontynuowała inwentaryzowanie i naukowe opracowywanie obiektów. Będąc erudytką w wielu zagadnieniach chętnie dzieliła się swoją wiedzą. Zamężna z Walerianem Kasprzykiem, którego poślubiła w 1942 r.
37. Walerian Kasprzyk (13 maja 1912–30 stycznia 1992)
s. VI, rz. 1, g. 14.
Jeden z najlepszych malarzy bocheńskich, nauczyciel sztuk plastycznych. Po uzyskaniu w 1936 matury w gimnazjum bocheńskim, podjął studia na krakowskiej ASP, które przerwał wybuch wojny. Dokończył je w tej samej uczelni dopiero w 1947. Studiował m.in. pod kierunkiem W. Jarockiego, K. Sichulskiego i Z. Pronaszki. Swoje prace wystawiał od 1936 i już wtedy odbywał plenery z twórcami bocheńskimi m.in. z Marcinem Samlickim. Od 1947 uczył rysunku i malarstwa w Liceum Technik Plastycznych w Nowym Wiśniczu; w latach 1958-1967 był dyrektorem tej szkoły. Odbył szereg podróży artystycznych, m.in. do Drezna, Rygi, Moskwy i Budapesztu, które znalazły odbicie w jego twórczości. W 1967 na zaproszenie Tuskegee Istitute w Alabamie wyjechał do USA, by wygłosić cykl wykładów na temat technik akwarelowych; był także w Kanadzie. W jego artystycznym dorobku znajdują się portrety i pejzaże, szczególnie pociągała go architektura, zwłaszcza sakralna, był zainteresowany kopalnią. Uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych i indywidualnych. Zajmował się także konserwacją dzieł sztuki, m.in. w 1954-1955 przeprowadził konserwację obrazu Matki Bożej Bocheńskiej. Żonaty z Anną z Fischerów, z którą miał dwoje dzieci: Kingę Cetnarowicz i Witolda. Córka ofiarowała Muzeum w Bochni kilkaset prac plastycznych ojca oraz cenne materiały archiwalne.
38. Antoni Biernat (2 sierpnia 1876 Bochnia–24 sierpnia 1942)
s. VI, rz. 1, g. 9
Mistrz ślusarski, właściciel znanej pracowni ślusarsko-mechanicznej w Bochni przy ul. Kazimierza Wielkiego, wykonującej prace maszynowe i artystyczne (m.in. ogrodzenia nagrobków i metalowe detale). Wykonał również ogrodzenie kościoła św. Mikołaja. Prowadził handel maszynami rolniczymi, należał do stowarzyszeń przemysłowych i rzemieślniczych m.in. Towarzystwa Pomocy Przemysłowej, Cechu Rzemieślniczego (1932 wiceprezes).
39. Grób Piszów
s. VI, rz. 6, g. 3
Wawrzyniec Pisz (1801 Dukla–19 września 1875 Bochnia), drukarz, księgarz, nakładca. Kwalifikacje zawodowe zdobywał w Cieszynie, gdzie następnie administrował drukarnią. W 1835 nabył drukarnię po zmarłym Antonim Sonku w Bochni, przy ul. Kazimierza Wielkiego 109. Niebawem otwarł także księgarnię, w której obok „najnowszych płodów literatury polskiej i niemieckiej”, można było nabyć nakłady firmy oraz materiały piśmienne. Wyposażył drukarnię w nowe maszyny i wzbogacił o nowe kroje pisma oraz elementy zdobnicze, wprowadził nową technikę ilustracyjną – litografię. Zawdzięczamy mu pięknie wydaną w tej technice panoramę z Krzęczkowa. Drukował nakłady własne, a także przyjmował zlecenia wydawców lwowskich i krakowskich: druki o treści religijnej, kalendarze, pisma znanej działaczki oświaty kobiet Juli Goczałkowskiej, katechety gimnazjalnego Jana Miki, czy Józefa Chmielewskiego; wydawał utwory sceniczne Aleksandra Ładnowskiego, poezje Wincentego Pola, pisma znanego działacza śląskiego Józefa Lompy. Był dwukrotnie żonaty, z drugą żoną Marią z Krawczyńskich miał synów Władysława i Antoniego oraz córki Matyldę Vetulani i Helenę Karpińską (matkę znanego malarza Alfonsa Karpińskiego).
Władysław Pisz (9 września 1849 Bochnia–6 czerwca 1898 Bochnia), drukarz, księgarz, nakładca, działacz społeczny. Syn drukarza i wydawcy Wawrzyńca i Marii z Krawczyńskich. Praktykę drukarską odbył prawdopodobnie na Węgrzech. W latach 1869-1874 pracował jako drukarz we Lwowie, później w Krakowie, w firmie W.L. Anczyca. Po śmierci ojca w 1875 przejął introligatornię i wypożyczalnię oraz wznowił produkcję drukarską, opatrując druki dotychczasową sygnaturą „W. Pisz”. W ciągu dwudziestu lat wydał zaledwie parę większych tytułów, w tym najcenniejsze są wznowione po dłuższej przerwie sprawozdania gimnazjum w Bochni. Poza tym wydawał głównie drobne akcydensy. W 1893 sprzedał znaczną część firmy Walerianowi Hillenbrandowi i Henrykowi Hummelowi. W dawnym lokalu prowadził małą drukarnię akcydensową oraz handel papierem. W 1880 był członkiem Rady Powiatowej, a od 1888 Zwierzchności Gminnej. Prezes pierwszej w Bochni biblioteki publicznej, jaką było Towarzystwo „Czytelnia” założone w 1886 r. Należał do Towarzystwa Postępowych Drukarzy Lwowskich, Krakowskiej „Wzajemnej Pomocy” i wyłonionego z niej Stowarzyszenia „Ognisko”.
40. Antoni Pisz (10 czerwca 1854 Bochnia–7 maja 1913 Bochnia)
s. VI, rz. 5, g. 3
Farmaceuta z wykształcenia, drukarz i wydawca, właściciel księgarni. Drugi syn drukarza i wydawcy Wawrzyńca i Marii z Krawczyńskich; sukcesor brata Władysława. Do 1907 sygnował druki nazwą „W. Pisz”, później używał swojego imienia i nazwiska. Prowadził też księgarnię i sklep z artykułami szkolnymi. A. Pisz drukował głównie drobne akcydensy, realizując liczne zamówienia urzędów, instytucji i stowarzyszeń. Zaproszenia i programy drukował często na wytwornych gatunkach papieru, stosując piękną, secesyjną ornamentykę. W 1912 sprzedał drukarnię Samuelowi Silberringowi, pozostawiając sobie księgarnię i sklep z przyborami szkolnymi. Żonaty z Zofią Karpf.
41. Franciszek Szczepański (3 października 1871 Uście Solne–18 lutego1924 Bochnia)
s. III, rz. 3, g. 11
Nauczyciel, działacz oświatowy. Był uczniem niższego gimnazjum w Bochni, później Seminarium Nauczycielskiego w Tarnowie. Uczył w Bessowie i Buczkowie, a od 1910 r. w Bochni. Był przez kilka lat sekretarzem Rady Szkolnej Okręgowej oraz członkiem zarządu Towarzystwa Pomocy Przemysłowej. Ofiarny działacz Towarzystwa Szkoły Ludowej: w ramach prowadzonej przez TSL akcji oświatowej, wygłosił setki odczytów we wsiach podbocheńskich. Zakładał tam biblioteki i czytelnie. Prowadził elementarną naukę czytania i pisania dla analfabetów, m.in. wśród żołnierzy stacjonujących w Bochni, uczył policjantów i więźniów w Wiśniczu. Popularyzował nowe sposoby zakładania sadów oraz pasiek. Ogłosił drukiem Poradnik dla rolników, kupców i przemysłowców (Kraków 1904). W ostatnim czasie Muzeum w Bochni otrzymało w darze cenny zbiór archiwaliów dotyczących jego życia i działalności.
Na zdjęciu (ze zbiorów Muzeum) – zarząd Koła TSL im. Marii Konopnickiej w Bochni; Franciszek Szczepański stoi w drugim rzędzie jako pierwszy od lewej (pośrodku siedzi prezes Władysław Kiernik).
42. Tomasz Łosik (1 września 1848 Bochnia–7 stycznia 1896 Bochnia)
s. III, rz. 3, g. 10
Artysta malarz, syn urzędnika salinarnego Wincentego i Marii ze Smajdów, absolwent gimnazjum bocheńskiego (1864). W latach 1865-1872 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, m.in. u W. Łuszczkiewicza i F. Szynalewskiego. Jako stypendysta Wydziału Krajowego wyjechał do Monachium, stolicy ówczesnego malarstwa europejskiego, gdzie studiował w Die Koenigliche Bayerische Akademie der Bildenen Kunste, u Wagnera i Liendenschmidta. Tam nawiązał znajomości m.in. z wybitnymi później malarzami – J . Brandtem, J. Chełmońskim i H. Siemiradzkim. W 1878 przeniósł się do Paryża; dużo malował i wystawiał. Później wyruszył do Włoch, gdzie był uczniem Siemiradzkiego. W 1887 powrócił do Bochni. Malował głównie sceny rodzajowo-historyczne, pejzaże, portrety i obrazy religijne. Kilka obrazów, m.in. dobrze znana Panorama Wiśnicza oraz kilka portretów, w tym siostry Matyldy, znajduje się w zbiorach Muzeum w Bochni.
43. Dionizy Jan Nepomucen Stanetti de Falkenfels (17 listopada 1747 Kremnica, Słowacja–18 marca 1824 Bochnia)
s. III, rz. 4a, g. 6.
Naczelnik Zarządu Salinarnego w Bochni. Syn działającego na Śląsku Cieszyńskim oraz na Słowacji rzeźbiarza Dionizego i Teresy Girtler. Choć wychowany w rodzinie o dużych tradycjach artystycznych, miał uzdolnienia i zainteresowania techniczne. W Bochni pojawił się po 1780 i zajął stanowisko naczelnika Salin. Usprawnił system wentylacyjny kopalni metodą wewnętrznych szybików, łączących poszczególne poziomy. W 1794 kierował pracami nad szybikiem, w którym po roku zgłębiania, znaleziono bogate pokłady soli, i który nazwano jego imieniem. Za zasługi otrzymał w 1816 r. nobilitację i przydomek von Falkenfels. Wstawiał się u władzy za ubogimi pracownikami kopalni, a także utworzył fundację stypendialną dla niezamożnych uczniów gimnazjum. Żonaty z Rozalią Walter, z którą miał synów Tadeusza i Józefa.
44. Włodzimierz Podgórzec (1917 Bochnia–13 listopada 1940 Bochnia)
s. VI, rz. 9, g. 3
Student medycyny UJ, żołnierz Września 1939, działacz konspiracyjny. Na początku października 1939 r. założył w Bochni młodzieżową Organizację Obrońców Ojczyzny (ps. „Ryś”, „Pantera”), która zrzeszając głównie młodzież gimnazjalną i studentów, zajmowała się gromadzeniem broni. 20 lipca 1940 r., na skutek donosu, został aresztowany i osadzony w więzieniu na Montelupich w Krakowie. Poddawany nieludzkim torturom, zachował się bohatersko. Nie mając widoków na ocalenie, wziął na siebie całą winę. 13 listopada 1940 r. został przewieziony pod niemiecką eskortą do Bochni, w celu wskazania miejsca ukrycia broni w szybie Floris. Korzystając z ciemności i nieznajomości miejsca przez Niemców, usiłował zbiec. Przeskakując otwór szybowy runął w 300 metrową przepaść. Śmierć upamiętnia tablica na ścianie przychodni zdrowia przy ul. Floris.
45. Henryk Trzpis (1871–26 maja 1943 Kraków)
s. VI, rz. 9, g. 5.
Profesor gimnazjalny (język polski i grecki), historyk literatury i krytyk literacki, działacz oświatowy. Po ukończeniu studiów polonistycznych na UJ uczył w gimnazjum w Jaśle, a w latach 1904-1932 r. w Bochni. Był opiekunem szkolnego Kółka Literackiego, organizował wraz z uczniami Wieczory Trzech Wieszczów. Należał do inicjatorów założenia w Bochni Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, wchodził w skład Kuratorium zarządzającego tą szkołą, a w latach 1924-1932 był jej dyrektorem. Był też sekretarzem Towarzystwa Bursy Gimnazjalnej, aktywnie działał w TSL. Pracował naukowo, zajmując się głównie historią literatury Romantyzmu i Młodej Polski (miłośnik poezji Słowackiego). W 1909 r. ogłosił w sprawozdaniu szkolnym Estetyczno-krytyczne poglądy Słowackiego w „Beniowskim”, napisał m.in. Marzenia jasnowidzącego – rzecz o niedokończonym poemacie Zygmunta Krasińskiego (Kraków 1912) i Książka na czasie. Studium krytyczne o „Wacława dziejach” Stefana Garczyńskiego (Kraków 1937). Był członkiem Komisji Literackiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
46. Jan Kintzel (zm. 1820)
s. VII, rz. 2, g. 9
Protokolista bocheńskiego Magistratu, o który niewiele wiemy poza tym, że był uczciwym urzędnikiem, dobrym mężem i ojcem. Jego nagrobek, najstarszy z zachowanych na bocheńskim cmentarzu, posiada ciekawą inskrypcją:
Żałowany od wszystkich, w tym tu leży grobie
Bo żył dla dobra innych, lecz nie żył sam sobie.
Dobrym był synem, mężem, ojcem, przyjacielem,
Szlachetnym urzędnikiem, cnym obywatelem.
47. Gejza Bukowski de Stolzenburg (28 listopada 1858 Bochnia–1 lutego 1937 Bochnia)
s. VI, rz. 6, g. 11
Profesor geologii, kartograf, podróżnik, syn podpułkownika szwoleżerów austriackich Józefa Bukowskiego, pochodzącego z polskiej, ale zmadziaryzowanej rodziny ze Spisza oraz Rozalii Mullbauer – córki inspektora lasów państwowych, wychowanej w patriotycznym duchu polskim. Szkołę ludową i niższe gimnazjum ukończył w Bochni, zaś gimnazjum wyższe w Cieszynie. Studia geologiczne odbył na uniwersytecie wiedeńskim, gdzie został asystentem katedry geologii. Doktorat uzyskał na podstawie dysertacji O budowie geologicznej Jasnej Góry. Od 1891 członek Komisji Fizjograficznej AU w Krakowie, w 1916 uzyskał tytuł starszego radcy górniczego, a od 1925 był korespondentem Związkowego Zakładu Geologicznego w Wiedniu. Odbył liczne podróże naukowe do Azji Mniejszej, Dalmacji, na Morawy (badał płd.-zach. zbocza Sudetów), na wyspy Rodos, Kasos i Samos oraz do zach. części Anatolii. W 1918 opuścił Wiedeń i został powołany na stanowisko geologa państwowego w Instytucie Geologicznym w Warszawie (Wydział Naftowo-Solny). Wrócił wówczas do rodzinnej Bochni (domu przy ul. Solna Góra 1). Bibliografia jego prac obejmuje 64 pozycje m.in. cenne studium o złożu solnym w rejonie Bochni (1932). Utrzymywał kontakty naukowe m.in. z Darwinem. Jego nazwiskiem oznaczono ok. 60 paleologicznych skamielin. Swoje imponujące zbiory oraz bibliotekę ofiarował Uniwersytetowi Jagiellońskiemu. Żonaty z Katarzyną Wehrman.
48. Grobowiec Kierników
s. X, rz. 1, g. 4
Władysław Kiernik (27 lipca 1879 Bochnia–23 sierpnia 1971 Warszawa), adwokat (kancelaria w Bochni), działacz ruchu ludowego RP, działacz społeczny, poseł i minister RP. Syn Franciszka i Henryki z Koehlerów. Absolwent gimnazjum bocheńskiego (1897) oraz prawa i ekonomii na UJ (stopień doktora praw w 1903). Już w gimnazjum zaangażował się w działalność polityczną i należał do niepodległościowej grupy „Przebudzeni”. Jako członek Stronnictwa Ludowego, uczestniczył aktywnie w akcjach wyborczych do Sejmu Krajowego i parlamentu austriackiego. Blisko współpracował z Wincentym Witosem. Działał także na polu oświatowym, jako prezes bocheńskiego koła Towarzystwa Szkoły Ludowej i członek Zarządu Głównego TSL. Był inicjatorem powstania i pierwszym prezesem Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Jutrzenka” w Bochni. W 1918 r., jako komisarz Polskiej Komisji Likwidacyjnej, został pierwszym starostą powiatu bocheńskiego. W 1919 r. wybrany posłem do Sejmu Ustawodawczego. Należał do współtwórców konstytucji marcowej w 1921. Podczas wojny polsko-bolszewickiej został członkiem Rady Obrony Państwa, a następnie, jako uczestnik delegacji pokojowej w Mińsku i Rydze, podpisywał preliminarz pokojowy z Rosją Sowiecką. Wchodził w skład kilku rządów RP m.in. w 1923 jako Minister Spraw Wewnętrznych, w 1925 Minister Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Był jednocześnie wiceprezesem Klubu Poselskiego PSL „Piast” i wiceprezesem Stronnictwa. W 1924-1925 redagował „Piasta”. W 1930 należał do organizatorów tzw. Centrolewu i Kongresu Obrony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie. We wrześniu 1930 r., wraz z innymi działaczami Centrolewu, aresztowany i osadzony w twierdzy brzeskiej. W 1933 skazany w procesie brzeskim na 2 i pół roku więzienia, opuścił Polskę i udał się do Czechosłowacji. Po inwazji niemieckiej kierował podziemną działalnością ruchu ludowego w okręgu krakowskim. W sierpniu 1940 aresztowany przez gestapo, został uwięziony na Montelupich. W 1945 brał udział w konferencji moskiewskiej, podczas której utworzono Rząd Jedności Narodowej. Objął w nim tekę Ministra Administracji Publicznej. Na kongresie PSL w 1946 r. został wybrany prezesem Rady Naczelnej. W wyborach do Sejmu w 1947 został posłem z listy państwowej oraz z okręgu Tarnów-Bochnia. Pracował w komisji zagranicznej, prawno-regulaminowej i finansowo-budżetowej. Kilkakrotnie, jako delegat PRL, uczestniczył w sesjach ONZ. Był wiceprezesem Towarzystwa Polonia. Żonaty z Marią z Maissów, z którą miał dwóch synów – Stanisława i Zygmunta oraz córkę Wandę.
Eugeniusz Antoni Kiernik (7 października 1877 Bochnia–13 maja 1921 Bochnia)
Zoolog, profesor anatomii opisowej zwierząt domowych, syn urzędnika żupy Franciszka i Henryki z Koehlerów, brat Władysława, walczył w I Brygadzie Legionów. Po ukończeniu gimnazjum bocheńskiego w 1895 studiował nauki przyrodnicze na UJ (stopień doktora filozofii w 1906). Uzupełniające studia w dziedzinie fauny morskiej odbył w stacjach w Trieście, Helgolandzie i Bergen. W latach 1905-1918 pracował jako asystent prof. H. Hoyera (jun.) w Zakładzie Anatomii Porównawczej UJ i tam się habilitował. W 1918 r. został powołany do organizowania Studium Weterynarii, początkowo przy Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, potem w Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego. Członek Komisji Fizjograficznej i Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie. Był wybitnym znawcą paleologii i ogłosił z tego zakresu wiele ważnych prac, wydał Życie w nurtach oceanu (Kraków 1910), jedną z pierwszych o tej tematyce książek w literaturze polskiej. Zainicjował badania fauny Bałtyku, współtworzył Komisję Ochrony Przyrody i Rezerwatu w Puszczy Niepołomickiej, zabiegał o utworzenie rezerwatu w Puszczy Białowieskiej. Brał udział w badaniach jaskiń tatrzańskich. Żonaty z Marią z Radwańskich – przyrodniczką, dyrektorką gimnazjum im. N. Żmichowskiej w Warszawie, z którą miał córkę Zofię Zielińską (prof. w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN).
49. Grobowiec Dutkowskich i Fischerów
s. XI, rz. A, g. 2
Stanisław Fischer (27 stycznia 1879 Wieliczka–28 kwietnia 1967 Bochnia), nauczyciel gimnazjalny, kolekcjoner, założyciel muzeum, autor książek poświęconych historii Bochni i regionu, działacz społeczny. Syn urzędnika skarbowego Edmunda i Marianny Knappe. Maturę uzyskał w 1899 w gimnazjum św. Jacka w Krakowie, następnie studiował filologię klasyczną, historię i filozofię. Był stypendystą AU i pracownikiem Redakcji Słownika Staropolskiego, brał udział w wykładach z historii sztuki na ASP. Po ukończeniu studiów, w 1905, rozpoczął pracę pedagogiczną w gimnazjum wadowickim, a następnie w Cieszynie, gdzie poświęcił się intensywnej pracy społecznej na rzecz odrodzenia polskości Śląska Cieszyńskiego (kierowanie Biblioteką Polską Domu Narodowego, wygłaszanie odczytów, stworzenie i dyrygowanie amatorskim chórem przy Domu Narodowym). W 1908 pełnił obowiązki redaktora „Miesięcznika Pedagogicznego” oraz współpracował z redakcjami „Dziennika Cieszyńskiego” i kwartalnika „Zaranie Śląskie”. Po przeniesieniu się do Bochni uczył w gimnazjum (1908-1934) języka polskiego, łaciny, filozofii, logiki, psychologii oraz rysunków. Uczył także w Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim oraz szkole wydziałowej im. Bł. Kingi. Angażował się we wszystkie ciekawsze przedsięwzięcia kulturalne w Bochni, prowadził rozległe badania naukowe nad dziejami Bochni i regionu (znawca m.in. zasobu staropolskiego w archiwum bocheńskim i zbiorów kościelnych), co zaowocowało szeregiem opracowań historycznych, m.in. Losy kazimierzowskiej fundacji (Bochnia 1928), Pożary w dawnej Bochni (1930), Kazimierz Wielki, jego stosunek do Bochni i Bocheńszczyzny (Bochnia 1934), Matka Boska Bocheńska i jej kult na tle życia religijnego w dawnej Bochni (1934), Z przeszłości gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni (1818-1938) (Bochnia 1938), Dzieje bocheńskiej żupy solnej (Warszawa 1962), Wiśnicz Nowy, jego przeszłość, zabytki i stan dzisiejszy (Warszawa 1967). Dzięki niemu powstało Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu (1947, był wtedy referentem kultury w Powiatowej Radzie Narodowej w Bochni). Zbierane przez dziesiątki lat pamiątki historyczne, okazy sztuki ludowej, obrazy, stare księgi, mapy i archiwalia, złożyły się na imponującą kolekcję, którą w 1957 przekazał bezinteresownie utworzonemu przez siebie Muzeum Ziemi Bocheńskiej. Żonaty z Jadwigą z Dutkowskich, z którą miał czworo dzieci: Stanisława zmarłego w dzieciństwie, Tadeusza, Annę Kasprzyk i Wandę Kobielową.
Janina Fischer (15 stycznia 1884 Tarnów–15 sierpnia 1968 Bochnia), działaczka społeczna i charytatywna. Córka Franciszka Dutkowskiego i Marii z Romańskich. Po maturze, rozpoczęła studia polonistyczne na UJ, których nie ukończyła. Z dużym zaangażowaniem oddawała się pracy społecznej w Katolickim Związku Polek, którego była wieloletnią przewodniczącą, w Czytelni Katolickiej, Stowarzyszeniu Sług św. Zyty. Wraz z Emilią Słuszkiewicz organizowała kolonie dla młodzieży gimnazjalnej, a także wiele amatorskich przedstawień teatralnych i jasełek. W 1927 r. jako pierwsza kobieta w Bochni, weszła w skład Rady Miejskiej. Zamężna ze Stanisławem Fischerem.
50. Antoni Hanusz (31 lipca 1843 Tarnów–6 czerwca 1925 Bochnia)
s. XI, rz. 8, g. 13
Notariusz, działacz społeczny, uczestnik powstania 1863, radny miasta, marszałek powiatu, działacz samorządowy (wieloletni członek Rady Miejskiej i marszałek Rady Powiatowej). Syn artysty malarza Feliksa i Julii z Bendykiewiczów, którzy w latach 50. sprowadzili się do Bochni. Po czteroklasowym gimnazjum w Bochni uczęszczał do krakowskiego gimnazjum św. Anny, skąd poszedł do powstania. Służył jako ochotnik w oddziale jazdy Apolinarego Kurowskiego, w kompanii kpt. Cybulskiego i por. Rossego. Brał udział w wyprawie miechowskiej, którą szczęśliwie przeżył. Portret w patriotycznym stroju namalował mu ojciec Feliks Hanusz. Po powstaniu ukończył studia prawnicze na UJ. Następnie był notariuszem w Łańcucie, później w Bochni. Żonaty z Antonią ze Stanowskich, z którą miał dwoje dzieci – Kamilę i Stanisława.
51. Grób Dańców
s. XIV, rz. 4, g. 1
Józef Daniec (1 maja 1880 Bochnia–21 stycznia 1958 Le Luc en Provence), generał brygady Wojska Polskiego, prawnik. Syn Mateusza i Anny z Jasińskich, brat Bronisława. W 1903 r. ukończył gimnazjum bocheńskie, a następnie Wydział Prawa UJ; studia zakończył doktoratem. W latach 1912-1913 prowadził kancelarię adwokacką w Krakowie. Był członkiem Związku Strzeleckiego w Rzeszowie (1912-1914), w ramach którego ukończył kurs oficerski. Po wybuchu wojny wstąpił do II Brygady Legionów, został, jako prawnik, szefem sądu polowego przy Komendzie Legionów. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zorganizował Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie i został jego prezesem, później sędzią Najwyższego Sądu Wojskowego (1924), Naczelnym Prokuratorem Wojskowym (1926) oraz szefem Departamentu IX Sprawiedliwości w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Od 1933 r. w stanie spoczynku. W 1939 r. przedostał się na Węgry, gdzie był internowany. Po wojnie osiedlił się we Francji. Odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Walecznych i wieloma innymi wysokimi odznaczeniami wojskowymi.
Bronisław Edward Daniec (6 października 1882 Bochnia–4 października 1957 Kraków), pułkownik Wojska Polskiego, filolog klasyczny, nauczyciel gimnazjalny. Syn sztygara Mateusza Dańca i Anny z Jasińskich. Absolwent gimnazjum w Bochni (1904) i filologii klasycznej na UJ (doktorat w 1912). Pracował w gimnazjum łańcuckim, a następnie gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Na wniosek prof. Morawskiego został członkiem Komisji Filologii Klasycznej Akademii Umiejętności. Dobrze zapowiadającą się karierę naukową przerwał wybuch I wojny światowej. W listopadzie 1914 r. wstąpił do II Brygady Legionów. W 1919 r. pozostał w wojsku, uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920, w której został ciężko ranny. Za męstwo otrzymał Order Virtuti Militari i kilkakrotnie Krzyż Walecznych. Pod koniec lat 20. powrócił do pracy pedagogicznej w gimnazjach krakowskich. Nie zaniedbywał pracy naukowej, działał w PAU. Odbył podróże naukowe do Włoch, Grecji, Francji, Niemiec, Rumunii, Bułgarii i Turcji. W 1931 r. brał udział w Pradze w wielkim zjeździe filologów klasycznych z krajów słowiańskich. W 1939 r. został aresztowany i uwięziony na Montelupich. Po zwolnieniu, zaangażował się w tajne nauczanie. Na tablicy nagrobnej widnieje błędna data urodzenia: 1884.
52. Grobowiec księży
s. XIX, rz. 2, g. 1
Ks. Stanisław Wójtowicz (20 kwietnia 1912 Grudna Dolna–3 października 1984 Bochnia), ksiądz infułat, działacz charytatywny, autor opracowań o tematyce religijnej. Do gimnazjum uczęszczał w Dębicy i w Tarnowie. Po ukończeniu Wyższego Seminarium Duchownego, przyjął święcenia kapłańskie (1938), następnie był wikariuszem w Gręboszowie (1938-1940) i w Bochni (1940-1945). Zasłynął wówczas, jako ofiarny działacz charytatywny. Jako kierownik bocheńskiego oddziału Caritas pomagał szczególnie ofiarom wojny, zaś w 1944 wysiedlonym warszawiakom. Dzięki jego pomocy przeżyło wielu Żydów. Po wojnie władze Izraela chciały odznaczyć go medalem „Sprawiedliwy wśród narodów świata”, lecz go nie przyjął uznając, że spełniał tylko swój chrześcijański obowiązek. Po 1945 był dyrektorem Związku Caritas diecezji tarnowskiej do czasu jego likwidacji przez władze. W 1954 r. uzyskał na UJ tytuł doktorski; do 1973 r. był wykładowcą teologii pastoralnej w Seminarium w Tarnowie. Probostwo bocheńskie objął w 1959 r. Żarliwy czciciel i wielki propagator kultu Matki Bożej Bocheńskiej, poświęcił mu kilka artykułów, publikowanych w „Currendzie” i „Tarnowskich Studiach Teologicznych”. Pisał też o Matce Boskiej Anielskiej z Murowianki. W 1983 r. wydał przewodnik Kościół parafialny w Bochni i jego środowisko artystyczne. Dzięki jego zabiegom, kościół w latach 60. XX w. został gruntownie odrestaurowany. Pod koniec życia zainicjował budowę nowego kościoła p.w. św. Pawła Apostoła. Zmarł nie doczekawszy uroczystości 50-lecia koronacji obrazu Matki Bożej Bocheńskiej, które przygotowywał.
Ks. Antoni Józef Longinus Czapliński (1915 Wiedeń–12 sierpnia 1981 Zakopane), działacz charytatywny i turystyczny. Dzieciństwo i młodość spędził w Tarnowie, tam uczęszczał do gimnazjum, a następnie Seminarium Duchownego. Po przyjęciu święceń kapłańskich (1938) rozpoczął pracę duszpasterską w Krynicy; do Bochni przybył podczas okupacji. W roku szkolnym 1942/1943 został katechetą w Handelschule. Równocześnie prowadził działalność charytatywną na rzecz bezdomnych i ofiar wojny. Był najbliższym współpracownikiem ks. Stanisława Wójtowicza. Od 1946 uczył religii w Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Bochni. W okresie stalinowskim szykanowany i zniesławiony bezpodstawnie, a w końcu, wraz z religią, usunięty ze szkoły. Nadal uczył religii, jako przedmiotu nadobowiązkowego, w salach katechetycznych Bursy, której był prefektem przez 35 lat (do 1981). Ceniono w nim dobroć, łagodność, życzliwość. Był aktywnym działaczem turystycznym, zakochanym w Tatrach, gdzie spędzał prawie wszystkie wakacje i gdzie spotkała go śmierć.
53. Ks. Walenty Gadowski (8 grudnia 1861 Nowy Wiśnicz–14 maja 1956 Bochnia)
s. XIII, rz. A, g. 1
Pionier turystyki górskiej, taternik, działacz turystyczny, autor dzieł religijnych, pedagog, bibliofil. Dzieciństwo spędził w Cerekwi, gdzie ojciec pracował jako organista i nauczyciel. W latach 1872-1875 uczęszczał do gimnazjum bocheńskiego, maturę zdał w gimnazjum w Tarnowie. Święcenia kapłańskie przyjął w 1884. Od 1887 r. był profesorem Seminarium Duchownego w Tarnowie, a od 1891 r. tamtejszego Seminarium Nauczycielskiego. W 1906 r. założył przy Taniej Kuchni bibliotekę, którą systematycznie powiększał i pod nazwą Biblioteka im. Z. Krasińskiego przekazał w 1907 Stowarzyszeniu Bibliotek Chrześcijańskich w Tarnowie. Po latach, zebrany przez siebie księgozbiór, przekazał bibliotece seminarium Duchownego oraz Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bochni. Od 1926 do 1929 był katechetą w Prywatnym Seminarium Nauczycielskim im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej w Bochni. Był twórcą metody katechetycznej, a opracowane przez niego katechizmy, jako najlepsze, obowiązywały w szkołach galicyjskich; pisał też podręczniki z zakresu pedagogiki i psychologii wychowawczej.
Wytrasował tatrzański szlak zwany Orlą Percią (1903–1906) oraz graniowy szlak w Pieninach (Sokola Perć), a także nieistniejącą już Skalną Perć. Wytyczył całkowicie nowe szlaki na Krywań i Lodowy Szczyt, był członkiem pierwszego zarządu Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, a latach 1904-1905 jej prezesem. Założył oddziały PTT w Tarnowie i w Bochni. Napisał wiele artykułów o tematyce górskiej, publikowanych m.in. w „Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego”, „Przeglądzie Zakopiańskim”, „Biesiadzie Literackiej”, „Jahrbuch des Ungarischen Karpathenvereins” oraz książki Wspomnienia z Tatr (gawęda biwakowa) (Kraków 1934) i Przewodnik po Pieninach (1928). Jako pierwszy wszedł na Małą Buczynową Turnię, Wielką Buczynową Turnię oraz Kozie Czuby.
54. Jan Antoni Kaczmarczyk (3 czerwca 1912 Chodenice–5 sierpnia 1944 Chodenice)
s. XX, rz. 1, g. 15
Oficer Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej. Po śmierci ojca, który zginął w czasie I wojny światowej, musiał zająć się rodzinnym gospodarstwem. Do szkoły powszechnej i gimnazjum uczęszczał w Bochni, gdzie zdał maturę w 1931 r. Jako entuzjasta piłki nożnej wraz z grupą kolegów zbudował boisko piłkarskie i założył Klub Sportowy „Chodenice”. W 1933 r. podjął naukę w szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, rok później w zawodowej Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po jej ukończeniu został dowódcą plutonu konnych zwiadowców w 45 pp. w Równem na Wołyniu. W tej właśnie formacji, w stopniu porucznika, walczył w wojnie polsko-niemieckiej 1939 r. Po rozbiciu jego oddziału, podjął udaną ucieczkę z transportu jeńców wziętych do niewoli. Nie powiodło mu się jednak przejście na Węgry, w rezultacie powrócił do rodzinnych Chodenic. Ożenił się z poznaną w Równem Pauliną z Polaków, z którą miał później córkę Janinę (zamężna Smith). Pracował w rodzinnym gospodarstwie, lecz szybko włączył się w działania konspiracyjne ZWZ-AK. W 1943 r. awansował na stopień kapitana. Posługiwał się pseudonimem „Baca”. Był szefem bocheńskiej szkoły podchorążych piechoty oraz dowódcą III batalionu „Motyl” 12 pp. Armii Krajowej. Zginął 5 sierpnia 1944 r. w Chodenicach, przez przypadek uznany za jednego z partyzantów, którzy rozpoczęli strzelaninę z oddziałem niemieckim.
Odznaczony został Orderem Virtuti Militari i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami; pośmiertnie awansowany do stopnia majora.
55. Marcin Samlicki (23 października 1878 Bochnia - 25 czerwca 1945 Bochnia)
s. XX, rz. 4, g. 16
Jeden z najwybitniejszych malarzy bocheńskich. Po uzyskaniu matury w gimnazjum bocheńskim w 1900 r. studiował malarstwo w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był uczniem szkoły krajobrazowej Jana Stanisławskiego, której istotą stało się malowanie w plenerze. Jednocześnie studiował na Wydziale Filozoficznym UJ. W czasie studiów odbył ważne podróże artystyczne do Włoch, Niemiec, Belgii, Holandii i Anglii. W 1912 r., za namową Jacka Malczewskiego, wyjechał do Paryża, aby tam doskonalić talent malarski w paryskiej Académie de Grande la Chaumière. We Francji spędził szesnaście lat, podczas których miał okazję zetknąć się z najważniejszymi kierunkami w ówczesnym malarstwie europejskim a także zwiedzić, bez mała wszystkie, najważniejsze ośrodki artystyczne w Europie. Poznał świetnie środowisko artystyczne Paryża, należał do bywalców legendarnej kawiarni „Parnas”. Odgrywał przy tym znaczną rolę w środowisku artystów polskich, przebywających nad Sekwaną. Przyjaźnił się z najwybitniejszymi – Olgą Boznańską (namalowała kilka jego portretów), Tadeuszem Makowskim, Władysławem Ślewińskim, Edwardem Wittygiem i Janem Rubczakiem. Utrzymywał kontakty z Ludwikiem Pugetem, Arturem Rubinsteinem, Henrykiem Sienkiewiczem i Władysławem Mickiewiczem. Z Paryża słał systematycznie korespondencje, publikowane na łamach ówczesnych czołowych polskich czasopism artystycznych. Jednocześnie wystawiał swe prace w kraju (Poznań, Kraków, Bydgoszcz, Warszawa). W tym czasie należał do Grupy Artystów Wielkopolskich „Plastyka”. Po powrocie do Polski w 1928 r., zamieszkał w rodzinnej Bochni. Od 1936 r. jako profesor kontraktowy wykładał historię sztuki współczesnej w Akademii Sztuk Pięknych. W tym czasie odkrył dla swej twórczości Lipnicę Murowaną oraz Krzemieniec. Malował także coraz częściej rodzinną Bochnię i jej najbliższe okolice (Łapczyca, Nowy Wiśnicz, dolina Raby), gdzie udawał się na plenery malarskie z miejscowymi, młodymi adeptami sztuki. W 1937 r. przedstawił projekt utworzenia w Bochni Muzeum Regionalnego Ziemi Bocheńskiej. Plany te pokrzyżował wybuch wojny, a następnie tragiczna śmierć 25 czerwca 1945 r., pod kołami radzieckiego samochodu wojskowego wracającego z Berlina. Jednakże na mocy jego testamentu znaczna część spuścizny artystycznej twórcy, a także cenny zbiór grafiki oraz wartościowy księgozbiór, znalazły się w zbiorach muzeum bocheńskiego.
56. Zbigniew Wojciechowski (2 sierpnia 1931 Bochnia–7 lipca 2013)
s. XX, rz. 4, g. 29
Malarz-amator, który nawiązując do twórczości znanych prymitywistów wypracował własny rozpoznawalny styl twórczości. Po ukończeniu Technikum Naftowego w Krośnie podjął pracę w „Geofizyce”, przedsiębiorstwie poszukiwań naftowych. Sam siebie nazywał naiwnym realistą. a naiwny realizm odznacza się dokładnym oddaniem szczegółów, żywym, skontrastowanym kolorytem oraz uproszczoną perspektywą. To wszystko bez trudu odnajdziemy w pracach Wojciechowskiego, przedstawiających świat barwny i pogodny: wdzięczne pejzaże wiejskie i widoki miast. Z kolorów najbardziej lubił błękit. Może dlatego nieba w jego pejzażach są takie gładkie, jak w lipcowy, bezchmurny dzień. Kilkadziesiąt jego obrazów znajduje się w zbiorach Muzeum.
57. Engelbert Ignacy Blaschke (15 października 1882 Rudki koło Martina, Słowacja–5 stycznia 1943)
s. XIX, rz. 6, g. 41
Ojciec Ignacego, Franciszek, pochodził z Mistka (Czechy), a matka, Antonina Beránek, z miejscowości Vrútky. Dwie klasy szkoły realnej ukończył w Morawskiej Ostrawie. W Materiałach do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1895–1939 (Wrocław 1969) podano, że uczęszczał do bliżej nieokreślonej prywatnej szkoły rysunku i rzeźby. W archiwaliach, ofiarowanych Muzeum w Bochni przez syna Jerzego, zachowały się świadectwa z okresu pobytu Ignacego na ASP w Krakowie, gdzie studiował rzeźbę (1902-1909) pod kierunkiem wybitnych artystów: K. Laszczki, J. Fałata, J. Mehoffera, F. Pautscha. Zadebiutował w 1904 r. na Wystawie Jubileuszowej krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Otrzymywał nagrody Akademii, między innymi w 1906 r. medal brązowy, dwukrotnie otrzymał nagrodę konkursową za kompozycję, w 1908 medal srebrny. Swoje prace prezentował na wielu wystawach w towarzystwie najbardziej utalentowanych rzeźbiarzy. Tworzył głównie portrety i studia portretowe w gipsie i metalu, również w formie plakiet. Zaangażował się aktywnie w kabarecie „Zielony Balonik” związanym z Jamą Michalikową. Konieczność zapewnienia sobie podstaw materialnych zmusiła go do podjęcia pracy nauczyciela – uczył rysunku i kaligrafii w gimnazjum we Lwowie, Brodach, Tarnopolu i Złoczowie. Po przejściu na emeryturę w 1938 r. zamieszkał w Krakowie, a następnie w Bochni.
58. Ryszard Gruber (5 października 1848 Rytro–26 grudnia 1998 Bochnia)
s. XX, rz. Z2, g. 9
Malarz amator, nauczyciel, hutnik. Po ukończeniu Technikum Samochodowego oraz Studium Nauczycielskiego w Nowym Sączu, pracował jako nauczyciel na Opolszczyźnie, a od 1971 przez kilka lat w Rajbrocie. Później podjął pracę w Zakładzie Przetwórstwa Hutniczego w Bochni. Malować zaczął już w szkole średniej. Talent doskonalił przez samodzielne studiowanie technik malarskich, systematyczne zwiedzanie wystaw oraz kontakty z malarzami, m.in. z Walerianem Kasprzykiem i Józefem S. Broszkiewiczem. O sporej aktywności twórcy świadczy udział w wystawach indywidualnych i zbiorowych (Bochnia, Dębica, Kraków, Nowy Sącz, Tarnów) oraz plenerach i konkursach na rysunek satyryczny. W jego dorobku znajdują obrazy olejne, akwarele, tempery, gwasze i rysunki wykonane tuszem i flamastrem, wśród nich motywy z Wiśnicza, Rajbrotu i Rozdziela. Jest autorem jednego z najpiękniejszych pejzaży bocheńskich Bochnia – widok od strony placu targowego (1984, olej/pilśnia, 58 x 45,5), znajdującego się w zbiorach Muzeum w Bochni.
59. Grób Hajdeckich
s. XXIII, rz. 7, g. 47
Antoni Hajdecki sen. (13 grudnia 1886 Maków Podhalański – 29 sierpnia 1961
Bochnia), artysta rzeźbiarz, uczeń Wojciecha Samka. Autor najpiękniejszej
zachowanej rzeźby na cmentarzu – Anioła Śmierci na grobie nauczyciela Ludwika
Tatary (sektor V). Rzeźbił w drewnie i kamieniu. Pozostawił znaczny dorobek
artystyczny w kościołach, na cmentarzach i miejscach świeckich. Jest m. in. autorem
pomnika ks. Stanisława Stojałowskiego w Dziewinie, maszkaronów na ratuszu w
Tarnowie, pomnika św. Floriana w Słotwinie (Brzesko), rzeźby na pomniku w
Szarowie, upamiętniającym ofiary II wojny światowej. Jego rzeźby można spotkać
także w kościołach bocheńskich – św. Mikołaja i w szkolnym, ponadto w Królówce,
Tarnowie, Tuchowie, Wojniczu i Zakliczynie. W Bochni wykonał m. in. figurę św.
Teresy na ul. Bernardyńskiej i wiele rzeźb nagrobnych na cmentarzu.
Żonaty z Stefanią Hajdecką (1895-1967), z którą miał syna Antoniego, późniejszego
profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Antoni Hajdecki jun. (1 października 1927 Bochnia–1991) – artysta rzeźbiarz, uczeń Xawerego Dunikowskiego, profesor i prorektor ASP w Krakowie (1968–1978), projektant i realizator kompozycji rzeźbiarskich związanych z architekturą oraz pomników i kompozycji plenerowych. Syn rzeźbiarza i kamieniarza Antoniego Hajdeckiego. Po ukończeniu Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem studiował rzeźbę w krakowskiej ASP w pracowniach Franciszka Kalfasa, Stanisława Popławskiego i Xawerego Dunikowskiego. Jego prace znajdują się (lub znajdowały się) w Rzeszowie, Gorlicach, Rawiczu, Tychach i Krakowie, m.in. Spirala kosmiczna (Osiedle Tysiąclecia w Krakowie, 1974), popiersie Władysława Szafera (krakowski Ogród Botaniczny, 1975), pomnik Czynu Zbrojnego Proletariatu Krakowa (al. Daszyńskiego, 1986) oraz pomnik Iwana Koniewa (1987).
60. Grób Hillenbrandów
s. XXIV, rz. A, g. 8
Walerian Hillenbrand de Hildenbrand (15 grudnia 1861Kołomyja–10 stycznia 1947 Bochnia).
Drukarz, księgarz, nakładca. Niższe gimnazjum oraz dwa kursy szkoły handlowej ukończył we Lwowie. Praktykę księgarską odbył w latach 1881-1885 w firmie Seyfarta i Czajkowskiego jako pomocnik księgarski. Umiejętności typograficzne zdobył w kaliskiej drukarni i litografii Oswalda Hindemitha. Wraz z Pawłem Starzykiem założył księgarnię we Lwowie, z której jednak niebawem wycofał swe udziały. W czerwcu 1893 r. z nowym wspólnikiem Henrykiem Hummelem nabył w Bochni księgarnię, nakłady oraz część drukarni od Władysława Pisza, a rok później został samodzielnym właścicielem firmy. Działalność typograficzną rozpoczął w 1900, po modernizacji zakładu i wyposażenia go w nowe maszyny, sprowadzone z Lipska i Wiednia. Drukarnia odbijała przede wszystkim druki akcydensowe: afisze, programy, zaproszenia, statuty, sprawozdania. W 1913 drukował pierwsze bocheńskie czasopismo „Tygodnik Bocheński”, redagowane przez znanego esperantystę Leopolda Kronenberga. Prowadził sprzedaż książek szkolnych, ekspedycję czasopism krajowych i zagranicznych, drukował m.in. historyczne rozprawy Fischera oraz Sprawozdania Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Bochni (1922-1939). Był współorganizatorem oraz członkiem Zarządu dzielnicowego Związku Księgarzy Polskich w Krakowie (1919), a także członkiem rzeczywistym warszawskiego Związku Księgarzy Polskich. Znakomicie rozwijającą się działalność firmy przerwała wojna. Niemcy skonfiskowali nakłady książek i podręczników, a Hillenbranda dotknęły represje, szczególnie po aresztowaniu synów za działalność konspiracyjną w Związku Walki o Wolność Polski (zarzut dostarczania czcionek i udzielania pomocy organizacjom podziemnym). Po ciosach okupacji, w nowej powojennej rzeczywistości, firma nie zdołała się podźwignąć i uległa likwidacji w marcu 1950. Żonaty dwukrotnie: z Fryderyką Herminą Jahl i z Marią Leontyną ze Stańczewskich, z którą miał dwóch synów – Edwarda i Jana.
Maria Leontyna Hillenbrand ze Stańczewskich (11 grudnia 1899–23 września 1963), właścicielka księgarni. W 1920 wyszła za mąż za właściciela firmy księgarsko-drukarskiej Waleriana Hillenbranda i odtąd pomagała mu wydatnie w jej prowadzeniu. Później z uwagi na podeszły wiek męża, praktycznie przejęła zarząd firmy. Borykała się z ogromnymi trudnościami, spowodowanymi przez naciski administracyjne w pierwszych latach powojennych.
61. Ludwik Nemetz (9 czerwca 1871 Drohobycz–20 maja 1962 Bochnia)
s. XXIV, rz. 5, g. 22
W Bochni uczęszczał do gimnazjum. Przez czterdzieści lat pracował w Powiatowej Kasie Oszczędności, pełniąc różne funkcje – likwidatora, kasjera, rachmistrza i dyrektora. Wolne chwile poświęcał malarstwu i ogrodnictwu. Jego duży ogród przy ul. Orackiej, pełen drzew i krzewów, które namiętnie przywoził z podróży, był podziwiany był w całej Bochni. Odbył podróże artystyczne do Włoch i Hiszpanii w towarzystwie Marcina Samlickiego, który pisze o tym w swoich pamiętnikach, i który namalował mu portret z gitarą. Parokrotnie uczestniczył w prezentacjach bocheńskiego środowiska plastycznego. Jego kilkanaście prac posiada Muzeum w Bochni.
62. Józef Stanisław Broszkiewicz (19 marca 1920 Bochnia–21 czerwca 1977 Warszawa)
s. XXIV, rz. 2, g. 17
Malarz, absolwent bocheńskiego gimnazjum (1933-1936). Jako kilkunastolatek uczył się malowania podczas plenerów z Marcinem Samlickim. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako fotograf w zakładzie „Foto-Gargul” Janiny Gargulowej, a z czasem został współwłaścicielem firmy. Ponieważ cieszył się opinią świetnego retuszera, robił odbitki zdjęć wykonywanych przez Niemców, m.in. z egzekucji 18 grudnia 1939 r. pod Uzbornią. Fotografował także oddziały partyzanckie AK, działające w okolicach Buczyny, Sobolowa i Nieszkowic Wielkich. Studiował malarstwo pod kierunkiem prof. Eugeniusza Eibischa wpierw w krakowskiej ASP (1945-1949), a od 1954 na ASP w Warszawie, gdzie uzyskał dyplom w 1956 r. Dwa lata wcześniej został członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków w Warszawie. W 1953 r. zaprojektował udany plakat z okazji 700. rocznicy nadania Bochni praw miejskich i namalował dwa obrazy do ołtarzy bocznych kościoła parafialnego pw. św. Wawrzyńca w Cerekwi (św. Wawrzyniec i św. Józef). Po ukończeniu studiów pracował do 1974 r. jako nauczyciel w szkołach warszawskich: Technikum Mechaniczno-Elektrycznym, Studium Pedagogicznym oraz Pomaturalnym Studium Ekonomicznym Nr 1. Jego prace można spotkać w bocheńskiej Bibliotece, w siedzibie Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej, w Muzeum oraz w zbiorach prywatnych. Jego pracownią malarską były hale ZPH, a portretowani nosili robociarskie drelichy i hutnicze kaski. Pokłosiem tego specyficznego pleneru była wystawa Portrety (Dom Bochniaków, 1976) i Ludzie pracy (Biblioteka, 1977).
63. Maria Bielawska (20 czerwca 1901 Strzelce Wielkie–15 maja 1989 Bochnia)
s. XXIV, rz. 1, g. 15.
Bibliotekarka, organizatorka bibliotek, nauczycielka, działaczka społeczna. Po ukończeniu Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego w Bochni i krakowskiego Seminarium Nauczycielskim św. Rodziny (matura w 1920) uczyła w rodzinnych Strzelcach, w Tymowej (1922-1928), Wilamowicach (1928-1930), Szczawnicy (1930-1937), Mikluszowicach, Rzezawie i Bochni. Wszędzie angażowała się w działalność Towarzystwa Szkoły Ludowej, które zakładało wypożyczalnie i czytelnie książek. W 1925 r. zawarła związek małżeński z urzędnikiem pocztowym Ignacym. W 1932 r. ukończyła w Krakowie Wyższy Kurs Nauczycielski z zakresu wiedzy humanistycznej. Jej postać i pasja pedagogiczna, z jaką uczyła ubogie dzieci górali pienińskich, zainspirowała Jana Wiktora do napisania powieści Orka na ugorze, której jest główną bohaterką. W 1938 przeniosła się do Bochni. W 1945 była sekretarzem komitetu redakcyjnego przy Inspektoracie Szkolnym, wydającym namiastkę podręczników szkolnych – „Czytajcie” i „Czytajcie”. Zorganizowała Miejską Bibliotekę Publiczną w Bochni i powiatową sieć bibliotek. Kierowana przez nią Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna stała się placówką znaną w całej Polsce. Za wybitne zasługi na polu bibliotekarstwa powszechnego otrzymała Nagrodę im. Heleny Radlińskiej.
64. Roman Jarosław Heger (5 grudnia 1909 Busk k. Tarnopola–4 grudnia 1993)
s. XXIV, rz. 4, g. 3
Malarz, działacz patriotyczny. Na początku lat 30. matka, Maria Heger z Sowińskich, zakupiła dom w Bochni przy ul. Niecałej. Po ukończeniu gimnazjum im. Jana Kazimierza w Krakowie, w latach 1931-1937 studiował malarstwo w krakowskiej ASP pod kierunkiem Władysława Jarockiego oraz Ignacego Pieńkowskiego. Później uczył się we Włoszech. W czasie okupacji działał w ZWZ i w AK. W 1945 r. został asystentem w krakowskiej ASP w pracowni Czesława Rzepińskiego. We wrześniu 1946 r. został aresztowany pod zarzutem nieujawnienia działalności w AK, przede wszystkim przynależności do nielegalnej organizacji WiN oraz szpiegostwa. Skazany na karę śmierci, zamienioną później na 10 lat więzienia, był przez kilka lat izolowany od pracy twórczej i działalności artystycznej. Więzienie opuścił na skutek amnestii w 1956 i powrócił do pracy w ASP (docent, pracownia rysunku i malarstwa na Wydziale Rzeźby). Odbył kilka podróży artystycznych do Włoch, których plonem były znakomite obrazy. Jego prace znajdują się głównie w zbiorach prywatnych, kilka posiada także Muzeum.
(A. Truś-Bakalarz, Kolorysta zapomniany. Roman Jarosław Heger 1909-1993. Katalog wystawy)
65. Antoni Katra (1889 Bochnia–23 czerwca 1956 Bochnia)
s. XXIV, rz. 3, g. 1
Górnik w kopalni soli, gdzie pracował do 1925 r., malarz-amator. Jego twórczość w znacznym stopniu ukształtowała dzisiejszy wystrój podziemnej kaplicy św. Kingi (ołtarz św. Barbary, obraz przedstawiający adorację Dzieciątka Jezus przez górnika, elementy malarskie Szopki Betlejemskiej i Grobu Bożego).
